Бекирова Сабрие Ватаным меним – “ Гузель Къырым ”.

Бекирова Сабрие (МБОУ СОШ – ДС № 15, 6 сыныф талебесы)

Ватаным меним – “ Гузель Къырым ”.

“Къырымбизнинъ эм дедемиз,

                                                                                  эм бабамыз , эм анамыз.

Онынъиле эм кулемиз,

                                                                                  эм агълаймыз , эм янамыз.”

Иса Абдураман.

Мен саба атышыны эйеджанланып бекледим. Чюнки бабам ве къартбабам дегень эдилер: “Балаларым, “Аллах  къысмет этсе”,  ярын,  Акъ яр (Севастополь) джыварында ерлешкен Байдар коюне барарыкъ. Бу бизим эджатларымыз тувгъан ве яшагъан кой.”

 Саба эрте машнагъа (арабагъа) отырдыкъ. Ёл бою Али къартбабамбизни “ Гузель Ватанымызнен” таныштырмагъа башлады. Бахчисарайны кечип “Сюрен” станциясына якъынълашкъанда, къартбабам: “ Коресинъизми балалар, мына шу ерден поездлерге отуртып бинълернен халкъымызны сюргюн эткенэдилер”, - деп, тюшюнджелерге батты. Бабам машнаны явашайдап кете. Дюльбер манзаралар козь къамаштыра, чешит ренкли чечеклер къырларны яраштыра. Сол тарафта дагъ тюбюнде ерлешкен коль янында токъталдыкъ чевре-чет ем-ешиль тереклер.

Къушларнынъ шенъ йырлары гонъюллерни джаштура. Къартбабам: “Билесинъизми, балалар, “Мангъуп” сёзи не олгъаныны? “Мангъу” дегени – “ вечный” демектир. Айтайым десенъ лаф чокъ”. Къартбабам тюшюнджеге далды.

Бир койге кельгенде девам этти: “Терновка койнынъ ады татарджа “ ЭскиШули”. Мына шу ерден Балаклава районы башлана.

“ Байдар ова”, “ Балыкълыова” сезлери, ова – долина, Балыкълы – с рыбами. “Бай дере” – богатая долина”. Бабам дюменни (руль) явашбурып , Ялта ёлуначыкътыкъ. Дагълар ем-ешиль. Дагълар тюбюнде юзюм багъчалары. “ Орлиное “ деп язылгъан корсеткични корип , бабам о тарафкъа машнаны бурды. Салкъын, чам тереклери олгъан дагъ ичинден кечкен ёл эди.

“ Бу ерлерге кельсем юрегим гупильдеп  ура, - деди къартбабам. – Меним бабам копчекчи Бекир оглы Мурат. Копчекчи дегени, араба копчеклерини ясагъан устадыр. Эр бир шейнинъ къырымтатарджа ады бар эди. Обод – серги , спицы – кегей, балабан къыршав – бандаж. О вакъытларда машналар ёкъ, эр иш арабаларнен ола эди.                                                  

Эр бир халкънынъ озь Ватаны, онынъ остирген тереклери, насыл агъачтан япылгъаныны тюшюнип чыкъаргъан халкънынъ озь адети, озь миллийлиги олгъан”. Койнин тёпесинде мавы кок, къуванчнынъ сонъ уёкъ эйеджанлы юректе. Къартбабам бизге эски бир эВ корсетти ве тюшюндирди:

 

“ Бу чит орюльген эвдир . Бойле эвлериндже фындыкъбыдаджыкъларданорюлип, сонъичерден, тышардан киреч сувы, къум, топракъ иле орьмерелерини ссылай экенлер. Сонъдан эвлери  чий туланан шинки девирде “ ракушканан” къалайляр. Зенгинлер эвини тёпесине кираметнен къапата экенлер . Дюльбер эвлерини улукълар, сачакълар, пармакълыкълар, кунешликлер иле зенгишлештиргенлер”. Бабамын машнасы “Байдар ова къапусына” ( Байдарские ворота ) ёл алды. Эвель вакъытларда япылгъан чешмени янында токъталып салкъын сув ичтик.

Къартбабам ёлни эки тарафында оськен тереклери костерип бизнен олгъан сувбетини девам этти. “ Сизлерге, балаларым къопкъа акъында-да бирэки сёз айтаим.

Эвельки заманда эсасен чокъракълардан сув къопкъалардан, гюгюмлерден, мешлерден файдаланып кетириле экен. Къопкъалар эмен (пелит) – дуб ; бик – бук киби къавий агъачлардан япыла экен. Халкъымыз дагъдан барып тереклерни кетирип сув толдурылгъан басналаргъа ташлай экенлер, у тереклер 3-5-7 йыл басналарда къабарып шише экен. Къач йыл сувда тургъан олса о къадар- да салкъын ерде курутыла. Сонъдан къопкъаларнынъ юксеклигинде кесип махсус алетлернен къулланып япа экенлер. Къопкъанынъ агъызы тар, тюби исе кенъ ола. Къопкъаларнынъ диварчигъы къалынълыгъы 1-1,5см. Къырымны Русиеге къошип алынъгъан сонъ Чар укумети дагълардан тереклерни кесмекни ясакъ этелер, яваш-яваш къопкъаны ерине авдарылгъан шекильде маденден япылгъан ведроны кетирип дагъыта башлай. Байдар ава халкъы рус ведросыны бойле-де къопкъа деп къабул этмеген. Къопкъанынъ тарихи бойледир.”

Къартбабамнынъ субетинден анъладымки Ватанымызда, онынъ не гизинде пейда олгъан халкъымыз яратыджылыгъы несильден-несильге кечип-кельген адетлер: эвлер олсынъ, копчеклер олсынъ тек озюмизни миллетимизге хастыр. Дженнет киби бир улькенинъ эвляды олгъаныма гъурурланам!

Къырым меним нефесим!

Къырым меним гъурурым!

Азизим бир данем!