финал Конкурса мультимедийных презентаций «Аиле дегерликлери»-2015

27 марта 2015 года

на базе симферопольской школы 42 состоялся финал 

Конкурса мультимедийных презентаций «Аиле дегерликлери» («Семейные реликвии»), 

прошедшего в рамках 

XII Республиканского фестиваля ученического творчества на крымскотатарском языке «Родной язык бесценен, и неисчерпаемы духовные богатства народа»

18 финалистов в 3 номинациях представили свои работы на защите(финале) членам жюри.

1.    Бекирова Сабрие             Къырым меним Ватаным

2.    Юсупова Фатиме              Къуран- бу бизим ишанчымыз ве тарихымыз

3.    Элина Галиева                 Къартанамнынъ джезвеси

4.    Тохтарова Мавиле            Марама

5.    Ибрагимова Асие              Козь бебеги киби сакъла

6.    Кокей Эмине                    Альме битайнынъ   джезвеси

7.    Аблялимова Ваде             Фотосуретлер

8.    Бальчаева Ваде                Меним къартбабам – дженк иштиракчиси

9.    Арап Мавиле                    Бейе битамнынъ омюри

10. Мемедэминов Дилявер      Къырымтатар халкънынъ дженк къараманлары

11. Абдулмажитова  Эмине      Эски Къуран

12. Ибраимов Ридван                Къадимий Къуран

13. Зарема Халилова              Къоранта иле душманнен курештилер

14. Расимов Арслан                Фикрие къартанамнынъ мешакъатлы омюр                                                        ёлчыкълары

15. Хамидова Зарина              Нури къартбабамнынъ юрек  хатиралары

16. Исмаилова Зульфие          Мукъаддес макъсады олгъан инсан

17. Сейтхалилов Абдуль-Вахаб    Меним музеим

18. Зекирьяева Тензиле            Шефикъа оджанынъ икяелери

Победители награждены Дипломами Министерства образования РК и призами. Оргкомитет конкурса выражает благодарность спонсорам конкурса Э. Джелялову ("ДЭФ"), С. Берберову("мараканд") и С. Табаху("Винта").

Информационная поддержка конкурса осуществляется крымскотатарской газетой "Янъы дюнья", на страницах которой будут опубликованы работы победителей.

__________________________________________________

В Рамках конкурса прошла акция 

"Искусство из рук в руки"

  Подробнее  ->> Молодые художники проведут акцию "Искусство из рук в руки"

...18 молодых художников подарят свои работы участникам конкурса школьных научно-исследовательских работ, число которых также 18.

Инициатива родилась спонтанно в ходе обсуждения с организаторами детского конкурса "Аиле дегерликлери" способов поощрения победителей. Мы решили, что каждый принимающий участие ребенок достоин того, чтобы получить подарок от молодых художников. Поэтому мы будем привлекать число художников, соответствующее числу участвующих в конкурсе детей. Подарки получат все участники конкурса.

Ибрагимова Лейля "Фадме битамнынъ Къураны"

 Ибрагимова Лейля (МКОУ "Долинненская СОШ" Бахчисарайского района, 5 класс)

Фадме битамнынъ Къураны

Камалов Эмиль "КЪАНТАШ ЮЗЮК"

Камалов Эмиль (Плодовое умумтасиль мектеби 8 сыныф талебеси)

КЪАНТАШ ЮЗЮК

Аиле дигерликлери – бизден кеткен деделеримизден асабалыкъ къалгъан, олар акъкъында хатира сакълагъан шейдир. Эр бир къорантанынъ озь дигерлиги, эр дигерликнинъ озь меракълы тарихы бардыр. Кимер инсанлар дигерликлерни ялынъыз къыйметли шей деп тюшюнелер, амма, менимдже, бу энъ эвеля, несильден несильге кечкен хатира шейлердир. Олар тарихнинъ шааты оларакъ чокъ шейлер анълата билир.

Адет узьре, аиле дигерлик акъкъында балаларгъа къартана – къартбабалар, ана – бабалар айтып берелер. Мен бизим аилемизнинъ къыйметли мирасы акъкъында айтмагъа истейим. Бу – юзюктир. Онынъ тарихы пек меракълы.

Бизим аилемизде бу юзюкнинъ олмасына аман – аман юз йыл олгъандыр. Бу шей меним къартбабамнынъ (Ибрагимов Нариман) раhметли бабасындан (Османов Осман) асабалыкъ къалгъан. Къырымда олар Керменчик коюнде яшагъанлар.

Лякин юзюк ялынъыз бир къол дегиль де, къолдан-къолгъа, бир къорантадан башкъа къорантагъа кечип юрген. Чюнки бу адий юзюк дегиль, онынъ айры бир тылсымы бар – о пек шифалы юзюк. Эгер юрекнинъ юксек басымы олгъан инсан юзюкни пармагъына такъса, онынъ къан басымы ерине келе экен.

Бу юзюк кумюштен япылгъан, онъа дикъкъатнен бакъсан, корюне ки,ешиль ташнынъ устюнде къызыл, къангъа ошагъан, тамчылары корюне.

Шу себептен олса керек, юзюкнинъ адыны «къанташ» юзюк деп къойгъанлар.

Къартбабамнынъ сёзлерине коре, ялынъыз Керменчиктен дегиль де, къомшу койлердеки адамлары да, джедвель тизип, тертип боюнджа къартбабамнынъ бабасындан разылыкъ сорап, такъкъан экенлер. 

Сюргюнлик вакъытында къартбабамнынъ анасы (Османова –Ибрагимова Алиме) юзюкни бала къундакълары ичинде сакълап, Къырымдан чыкъаргъан. О йылларны къартбабам бойле хатырлай:

- Къырымдан сюргюн этильген вакъытта мен даа къундакълы бала экеним. Биз учь бала эдик, мен энъ кичиги эдим. Озьбекистаннынъ Шахрихан шеэрине тюшкенмиз. Сувукълардан бизлерни къуртараджакъ олгъан бабам, якъарлыкъ кетирмеге кеткен, лякин, завалы, къайдан бильсинъ дут тереклернинъ пытакъларыны пычмагъа ясакъ олгъаныны? Озьбеклер оны

эсини джойгъандже ургъанлар, чокъкъа бармай бабам кечинди, анам исе къолунда уфакъ учь баланен къалды. Лякин не къадар агъыр вазиетке къалмасынъ, не къадар козьяш тёкмесинъ, анам юзюкни сатмады, чюнки о Ватандан, бабамдан хатыра къалгъан эди .

Къартбабам озь яшлыгъы акъкъында чокъ шейлерни айтмагъа севе,бойле бир хатырлавлар нынъ биринде о :

- Яшлыгъымда меним буруным пек чокъ къанай эди. Япмагъан шейлерим къалмагъан эди, бурунымдан операция да кечирдим, лякин бир тюрлю файдасы олмагъан эди. Бир кунь анам манъа бабамнынъ юзюгини узатып: «Юзюкни такъып бакъ, бельки файдасы олур, о пек шифалы юзюктир», -деди.

Керчектен де, шифалы экен, озюм дуйдым. Шу куньден берли бурун къанамакъ не олгъаныны да унуттым. Мына бойле бир тылсымлы юзюк – «Канташ» юзюк! –деди картбабам.

Белли ки, дюньяда шейлер пек чокътыр, лякин бойле тылсымлы асабалыкъ къалгъан шейлерни сакъламакъ керекмиз. Келеджекте озь балаларымызгъа, торунларымызгъа бизим баба-деделеримизден къалгъан шейлерни аиле дигерлиги оларакъ къалдырмакъ керекмиз. Аиле дигерликлери эки къат къыйметли ола, чюнки оларны корьгенде инсаннынъ омюри сонъсуз олгъаныны анъламагъа мумкюн.

Джелалчик Фатиме "Юзь йыллыкъ савут-саба ве эшьялар"

Джелалчик Фатиме

 Кировское  къасабасы  биринджи умумтасиль   мектеби   5-«А» сыныф  талебеси

Юзь йыллыкъ савут-саба ве эшьялар

Мен сизге икяе этеджек савут-саба ве эшьяларнынъ яшы юз яшындан зиядедир. Булар эписи Босняковлар ве Эмировлар сулялесининъ дигерликлеридир .                                                                                                   

Гугюм. Эвеллери къопкъа олмагъан чешмеден сув алып кельмек ичюн бойле гугюм къуллангъанлар. Бу савут ичинде сув гузель сакълангъан,эм да бакъыр савут инсаннынъ сагълыгъына да яхшы тесир эткен.Къартанамнынъ Хатидже къартанасы эвленгенде 1910 сенеси  онынъ ана-бабасы бахшыш берген , бу кюньгедже гугюм  эвлятларынынъ биринден-бирине кечип , бугуньки куньде бизлерге келип етти. Хысмет олса,мен де бу гугюмни озь балаларыма еткизирим.     

                

Бакъыр леген.Эвеллери бу легенде мейваларнынъ шырасындан бекмез пиширгенлер,о вакъытларда татлы къайнатмакъ ичюн шекер чокъ олмагъан,татлы ерини бекмез пиширгенлер.Эв бикелери бакъыр савутларны йылтыратмакъ ичюн махсус къалайлаткъанлар.                                                                                                            

Чыгърыкъ.Чиберекнинъ четлерини кескенлер.Чибереклер пек дюльбер шекильде олгъанлар.                                                                                                                                                                                

Джезве  ..Бу дюльбер бакъыр джезведе къаве пиширгенлер .джезведе пиширильген къаве пек лезетли,устю  да копюкли олгъан.                                                                                        

 Къаве дегирменде къокъулы  къавени чекип кельген –кеткенге къаве  пиширгенлер.

Бу савутнынъ ады кели .Келиде къаве дёггенлер (тюйгенлер) къурабие пиширгенде шекер тюйгенлер.Ачлыкъ йылларында арпа-богъдай  джылап тююп,отьмек пиширип джанларыны олюмден къутаргъанлар.                                                                                                                    

Бу савутта дегирмен олмагъанда къаве де  дёггенлер

Шекер макъас ве джевиз макъас та пек эвель заманлардан къалма.Шимдики вакъытта пек чокъ чешитлери олса да ,Лиля къартанам , буларны козь къарачыгъы киби сакълай. Чюнки бу савутлар онъа,къыйметли инсанларны хатырлата .

Галиева Элина "Къартанамнынъ джезвеси"

Галиева Элина (МДУМ «Васильевка орта мектеби» 6 сыны талебеси)

Къартанамнынъ джезвеси

Эр бир къорантанынъ несильден – несильге кечип кельген ве олар ичюн пек къыйметли олгъан шейлери бар. Бизим къорантамызда да кечмишни, тарихны хатырлаткъан, анама мирас къалгъан  къыйметли джевзе ве эльбез бар. Джевзе – къырымтатар халкъынынъ куньделик савут-саба эшьяларындан бири. Къырымтатар халкъы мусафирчен бир халкъ олгъаны ичюн, къаве ичюв адети яшайышнынъ эр бир саасынен багълыдыр. Анам эр кунь саба бу джезведе къаве пишире. Мусафирлер кельгенде, анам бу джезвенинъ тарихыны, кимден мирас къалгъаныны тариф эте.

Къадимий Къарасубазарнынъ Азберди коюнде Ребия битай ве Абджемиль къартбабам яшай эдилер. Ребия битам нагъышламагъа пек севе ве уста нагъышчылардан бири эди. Абджемиль къартбабам исе, бакъырдан джевзвелер ясай эди.  Биз де бу джезвенен  бу куньде къулланамыз. Къартбабам ве къартанам аилесинде къуллангъан джезве бизим кунюмизге етип кельди.

1925 сенеси  Ребия битам ве Абджемиль къартбабам эвленелер. Азберди коюнде яшайлар. Оларнынъ дёрт  эвлятлары  ола, учь къыз ве бир огълан.

1940 сенеси меним Мерьем битам догъула. 1943 сенеси Мерьем битам учь яшыны толдургъанда, Къарачёль коюнде Абджемиль къартбабамны битамнынъ козь огюнде атып ольдюрелер.

1944 сенеси майыс  18 куню бутюн къырымтатар халкъынен берабер сюргюнликке огърай.

Дерт баланен къалып, бутюн сюргюнлик къыйынлыкъларыны башындан кечире. Къорантасынен

Уралгъа тюше.

Балаларынынъ джаныны къуртармакъ ичюн, Урал дагъларында чалыша.

1955 сенеси Махачкала шеэрине кочелер. Халкъынен бераберликте олмакъ ичюн,

1958 сенеси Озьбекистаннынъ Коканд шеэрине кочип келелер.

1960 сенеси Мерьем ве Нусрет къартбабам эвленелер. Ребия битам мирас оларакъ мараманы ве джезвени Мерьем битама багъышлай.

«Бир кунь тувгъан эвиме къайтырым  ве Ватаныма къавушырым», - деп, Ребия битам умют эткен эди. Ве 1989 сенеси Ана-Ватан  Къырымгъа озьлери яшагъан Азберди коюне кочип келелер. Ребия битам яшагъан эвде, рус аилеси яшай. Озьлерининъ  эвлери янында башкъа эв сатын алдылар, амма, Ватанында чокъ яшамакъ къысмет олмады, 1992 сенеси бу дюньяны эбедий терк этти.

Мен, Мерьем битама бу дегерликлерини сакълап кельгени, бойле меракълы хатырлавлары ичюн миннетдарым.

Мен де, къысмет этсе, оны йыллар девамында сакълап тутмагъа ве келеджек несилимизге еткизмеге тырышарым.

Ватанымызгъа севги ашлап, бу шейлерни мирас этип сакъларым. 

Ваджипова Эльвира «Велиля къарбабанынъ хатиралары»

Ваджипова Эльвира (МБОУ Новоивановская школа) - интервью с Велиля къартбаба Куртвелиевым .

«Велиля къарбабанынъ хатиралары»

Зекирьяева Тензиле "Шефикъа оджанынъ икяелери"

Зекирьяева Тензиле (МДУМ Зуя орта мектеби 9 сыныф талебеси)

Шефикъа оджанынъ икяелери

Абсеттаров Музафар "Энъ къыйметли мирас"

Абсеттаров Музафар  (Кефе шеэри Ближнее кою мектебининъ 8- Б сыныф талебеси)

Энъ къыйметли мирас

Эр бир къорантадаки киби бизим къоранта да эски тикиш машинасы бар, о несильден несильге кечкен бир мирастыр. Бу тикиш машинанынъ устюндеки язылары силинип кеткен олса да, лякин бизим ичюн бу тек шей дегиль де, акъикъий аиле дегерлиги. Онынъ озь тарихи бар.

Меним къарткъартанам ве къартдедемнинъ къорантасы буюк олгъан. Эльбет чокъбалалы къорантада къартанам бутюн вакъыт бир шей тике, ямалай, буюк балаларнынъ шейлерини кучюклерге уйдура, перде ве тюб чаршафлары тике, яшайышлары агъыр олгъан, амма къартбабам бир чарелер тапып тикиш машинысы сатын алгъан.

О заманларда къарткъартанам ичюн бу бир муджизе эди. Бу тикиш машинасы къорантамыза бойле буюк эмиети олур деп, бир кимсенинъ акъылына биле кельмеген.

1944 сенеси меним къартабамнынъ къорантасыны Къырымдан Уралгъа сюргюн эткенлер. Энъ къыйметли шейлер ичинден тек тикиш машинасыны алып етиштиргенлер. Бу тикиш машинасы оларны агъыр куньлерден олюмден кутаргъан. Къарткъартанам елек, фурашкалар тикип, оларны сатып, яда ашайт малына денъиштирип бойлеликнен кунь кечиргенлер. Сонъра Озьбекистангъа кочькенлер. Тикиш машинасынен энди меним Эдае къартанам къуллангъан. 1989 сенеси бизим къоранта Къырымгъа кочип кельди ве тикиш машинасы кене озюмизнен берабер Къырымгъа къайтты. 

Бу кучюк икяеде тикиш машинасыны муим ролюни айтып оламазсынъ, амма мен тикиш машинаны сакълап, озюмнинъ балаларыма мирас оларакъ къалдырырым.

Ибрагимова Асие "Козь бебеги киби сакъла"

Ибрагимова Асие (МБОУ Красногорская СОШ Ленинского района, 7 класс)  

Козь бебеги киби сакъла

     Февральнынъ башларында оджамыз  «Аиле дегерликлери» деген ярыш элян этильгени акъкъында айтты. Ярышнынъ макъсадынен, шартларынен таныштырды. Бирден козь огюме тизанамнынъ кумюш къушагъы пейда олды.

      Вакъытны созмай къарт битамнынъ эвине бардым. Къарт битам докъсан бир яшында, сачлары чаларгъан, муляйим бир къадын. Докъсан бир яшында олсада бугуньгедже бизлерге чорап оре.

      О, эвде бир озю эди. Мени гузель къаршылап алды, эвдеки ве мектепте олгъан хаберлерни сорады. Тавалокъумнен чай ичип баягъы лаф эттик. Мен онъа ярыш акъкъында айттым.

       Къарт битамнынъ одасында эскиден къалгъан сандыкъкъа козюм тюшти.  Онынъ ичинде мен киби къызчыкънынъ экиси сыгъа биле. Бу сандыкъ къарт битамнынъ келинлик сандыгъы олгъаны битамдан эшиткен эдим. О нишанладжакъта дайысы Кезлевнинъ усталарына оны сымарлагъан. Бу сандыкъ, къарт битам  киби Къырымдан къувулгъан вакъты Озьбекистангъа тюшип Къырымгъа къайтты. Сандыкъ ичиндеки шейлер, джиезлер ачлыкъ вакъты бир зенгинлик сайылгъан. Къарт битам дюльбер, пуллу фесини, зинет-инесини, инджисини бир пиала къатыкъкъа денъиштирип дайысынынъ, каделерининъ джаныны къутаргъан.

      Дейджегим, сандыкънынъ ичиндеки зенгинлик  кеткен сайын эксиле берген. Тек кумюш къушакъны ич бир шейге денъиштирмеген.

      Къарт битам «Бисмилля» деп, яваш сандыкъны ачты. Богъчаларнынъ тюбюнден бир къутучыкъ чыкъарды. Онынъ ичинден кумюш къушакъны чыкъарды, агълап опьти, сыйпады, сюртти. Бу къушакъ онъа пек къыйметли бир тюс олгъаныны анъладым. Бу къушакъны къарт битамнынъ белине той куню дайысы такъкъан эди.

      «Бу къушакъ манъа анамдан мирас, хатыра оларакъ къалды, - деди къалтыравукъ сеснен къарт битам. О, ольгенде мен учь яшында эдим. Бу къушакъ эр вакъыт янымда эди, анамны анъдыра эди. Манъа бахыт кетирди. Къызларымнынъ кичкенесине, мектепни битиргенде, багъышладым. Онъа да о бахыт кетирди. Окъуды, эвленди, белли инсан олды. Сен билесинъ, эки огълу бар, огълан торуны бар. Къызы ёкъ… Айткъанына коре бу къыйметли къушакъны санъа багъышлайджакъ. Санъа ляйыкъ деп сая.»

       Яваштан къапу ачылды. Тизанам иштен кельди. Мени корип къуванды. Козю къушакъкъа тюшти. Манъа бакъты, сонъ къарт битама.  Къарт битамнынъ козьлери яшланды. Къушакъны алып мени белиме такъты. «Бу бизим аиле дегерлигимиз. Оны козь бебеги киби сакъла», - деп мени къучакълады. Къарт битамнынъ козьлери йылтырай эди.

Тохтарова Мавиле "Марама"

Тохтарова Мавиле («Богатое орта мектеби» 11-джи сыныф талебеси)

Марама

Меним Ульвие буюк анам бизнен яшай. О, бизге озь яшайышы акъкъында чокъ икяе эте.   Якъында буюк анам манъа бир марама косьтерди. Эльбетте, бу эскиден къалгъан мараманы корип, онынъ тарихынен меракъландым. Ульвие буюк анам, бир  къач ресим алып, манъа косьтерди ве икяесини  башлады:  

« Бу  меним къайнанам, къартбабанънынъ анасы, Алиме къартананынъ ресми. О, Алуштада догъгъан. Эвельде тюкянларда безлер олмагъанындан, къадынлар озьлери токъугъан»

Бу  мараманы Алиме къартананынъ анасы,  Азизе къартана,  20-джи асырнынъ башында озю токъугъан. Сонъ  мараманы Алиме къызына берген.

Алиме къартана мараманы сакълагъан. Оны, сюргюнликте олгъанда, халкъ джан къуртарайым деп, неси олса ашаладжакъ бир шейге днъишкенде биле, анасынынъ тюси деп, сакълагъан. Къырымгъа къайтып кельген сонъ, мараманы да алып къайткъан ве сакълагъан.

Алиме къартана, Владлен къатрбабам ве Ульвие буюк  анамнен яшагъан. Шунынъ ичюн мараманы Ульвие буюк анама багъышлагъан.

Ульвие буюк анам, марама даа да дюльбер олсун деп, онынъ эки тарафыны гырджыванен (гипюрнен) яраштыргъан.  Шимди Ульвие буюк анам оны, «къайнанамнынъ тюсю» деп, сандыгъында тута. Алла къысмет этсе, бу аиле дегерлиги даа келеджек несиллерге кечер. Биз оны озь эдждатларымыздан къалгъан бир тюс оларакъ сакълармыз.