Творческая
работа ученика
2
класса Муниципального бюджетного учреждения "Школа-лицей" города Саки
Расимова
Арслана
Халкъымызнынъ
аджайып адети бар - озюнден буюк адамларнынъ эллерини опьмек. Битамнынъ
айткъанларына коре, бу эвель - эзельден сакъланып кельген буюклерге урьмет
этюв, оларнынъ кечирген омюрлери огюнде теменна этюв манасыны ташыгъыан адеттир. Керчектен де,
къартанамнынъ эллерине бакъсанъ,
устьлеринде чокътан-чокъ бири-бирине къарышкъан, мешакъатлы омюр
ёлчыкъларыны коресинъ. Инсаннынъ козьлери-онынъ табиатыны, ич дюньясыны,
гонъюль паклигини ифаде эткени киби, эллери де, кузьгю киби, бутюн кечмишини тарифлей
экенлер. Къартанам озю назик, темиз гонъюлли инсан олып, аят ёлунда чокъ
къыйынлыкълар корьген: дженкнинъ дешетли куньлери, сюргюнлик фаджиасы, якъын
инсанларны джоюв ...
Исмал къызы Фикрие къартанам 1929
сенеси Къырымнынъ Фотисала коюнде дюньягъа кельген. Балалыгъы Эскель коюнде кечти.
Анасы-Сайде ве бабасы-Смаилнинъ тамырлары Кучюк Озенбаштан экен. Смаил къартдедем
- демирджи, Сайде къартанам-эв бикеси олгъан. Фикрие къартанам къорантада единджи
бала экен, дерт агъасы(Мустафа, Бекир, Мемет, Энвер), эки татасы - Эмшире ве Сале
бар экен. Балалыкъта Фикрие къартанам басма парчачыкълардан къокъла ясап ойнагъан, озенге
ялдамагъа баргъан. Эскель кой мектебининъ
дерт сыныфыны аля бааларнен битирген. Устюндеки бала урбаларынынъ бутюни анасынынъ чебер
эллеринен тикильген. О вакъыт териден тикильген аякъкъап пек паалы экен. Анасы
онъа басмадан чарыкъларгъа ошагъан
аякъкъапчыкълар тиккен. Олар да орьселенмесин деп, тек бир ерге кеткенде кийген.
Яз бою чокъусы кой балалары киби яланаякъ юрьген.
Чокъ балалы къорантанынъ саиби, Смаил къартдедем 1933
сенеси вефат эте, Сайде къартанам еди баланен къала. Балалар анасына къолларындан
кельгени къадар ярдым эткенлер. Фикрие къартанам да анасынен от джыймагъа бара,
чокъракътан сув кетире, эв айванларыны бакъмагъа ярдым эте. Фукъарелик
себебинден балалар башлангъыч тасильни алып,
окъувны девам этип оламагъан. Тек къартанамнынъ буюк агъасы Мустафа, Къара-Тёбе адлиеджилик
техникумында окъугъан.
Фикрие
къартанамнынъ мешакъатлы омюр ёлунынъ ильк зорлукълары экинджи
джиан дженки йылларына кельген. Дженкнинъ биринджи кунюнден Фикрие
къартанамнынъ дерт агъасы да джебеге кеткен. Эвде тек анасы ве
къыз къардашлары къалгъан. Эскель койни немселер баскъан ве халкъкъа тынч яшамагъа бермегенлер. Фикрие къартанамнынъ анасы бутюн къорантасы иле фашист айдутлардан окопларда сакълангъанмагъа
меджбур олгъан. Бир кунь немсе аскери, къартанамнынъ анасына бутюн эв къушларны
тутып онъа бермеге эмир эткен. Аиле маддий
зорлукъ чексе де, къартанамнынъ анасы
чаресизликтен немсенинъ эмирини
эда этмеге меджбур ола. Шу йыллары Эскель коюнде яшайыш пек агъыр олгъан, онынъ
ичюн, къартанам олгъан малындан къалгъан сыгъырыны алып, аилесини къуртармакъ
ичюн, Фотисала коюне коче. Анда сыгъырыны сатып бираз вакъыт кечинелер. Чокъ
вакъыт кечмезден, немселер Эскель коюни бутюнини якъъкъанлары акъкъында хабер
кельген. Къартанамнынъ эвлеринден из биле къалмагъан.
Дженкнинъ
дешетли ёлларындан эки агъасы къайтмады, олар акъкъында бир хабер биле олмагъан.
Мемет ве Энвер агъалары дженктен къайтып, сюргюнлик девирининъ аджысыны
толусынен ис эттилер.
1944
сенесининъ майыс 17 акъшамы къартанамнынъ анасы собада отьмек, бир къазан да
шорба пиширген. Сабасына къапу къакъылгъан
ве учь аскер эвнинъ ичине
кирип:"Азырланынъыз, сизни мындан чыкъараджакълар, ашамагъа аш, сыджакъ
урба алынъыз ", -дегенлер.
Къартанам сорагъан: "Бизни къайда чыкъараджакъсыз?". "Ничего не
знаю, такой указ" - деген солдат. Сайде къартанам биринджиден анасындан
къалгъан мукъаддес къуранны элине ала. Балаларына бир-эки урба, юнь шалыны алып чыкъкъан. Пишкен отьмекни, эвде олгъан
унны, къазандаки шорбаны тёкип, къазанны янларына алгъанлар. (Шу къуранны
къартанам козь бебеги киби чокъ йыллар девамында сакълап келген, шимди исе къыйметли аиле
дегери узун мешакъатлы елларны кечип озъ Ватанына къайтты).
Бутюн
халкъны кой мейданына топлагъанлар, сонъ балабан машиналаргъа юклеп Сюрень
станциясына алып кеткенлер. Анда сасыкъ, пенджересиз, мал вагонларына юклеп
Къырымдан чыкъаргъанлар. "Неге огърагъанымызны озюмиз де бильмедик"-дей
къартанам. Сайде къартанам, ёл бою, тенеке парчасы устюнде, янына алгъан ундан
питечиклер пишрип, балаларыны ашатмагъа тырышкъан. Эки афтадан чокъ сюрьген узун ёл къартанама бир омюр киби корюнген.
Эшелон
Беговат станциясына келип токътагъан. Андан халкъны чель ортасында олгъан землянкаларгъа
ерлештиргенлер. Учь ай анда яшагъанлар.
О вакъыт Фархад каналыны къазгъанлар. Апайлар, балаларынен берабер цементни
къарыштырып 32 килолыкъ тула(кирпич)ясагъанлар. Экишер тула бир носилкагъа
къойып ташыгъанлар. Бойлеклиле, сыджакътан, такъаттан кесильген къадын ве
балаларнынъ эмегинен Фархад каналы
ясалгъан. Къартанамнынъ буюк татасы
Къырымдан чыкъарылгъанда, башкъа эшелонгъа
тюшкен, ве Озьбекистанда учь ай тувгъанларыны къадырып, зорлукъ чекип, аилесинен къавушкъан. Сонъра олар памукъчылыкъ совхозына кочелер. Анда арыкъ къазалар, памукъ
чапалайлар ве джыялар. Бир куньлюк эмек акъкъы ичюн 400 грамм отьмек алгъанлар, кимерде оны да бермегенлер.
Сюргюнликнинъ
биринджи йылы (1944с.) къартанамнынъ эм
татасы, эм анасы вефат эте. Къартанам татасынен оксюз къалалалар. Чельден
къайткъанда текюльген богъдай башларындан
бир авуч джыйып быламыкъ пиширгенлер, бойлеликле джанларыны ачлыкътан
къуртаргъалар.
Акъшамлары,
иштен къайткъан сонъ, яшлар топлаша экенлер. Бойле бир топлашувда Амет къартдедем
ве Фикрие къартанам таныш олгъанлар. Къартдедем чельде тракторджы олып
чалышкъан. Бири-бирини бегенип олар къоранта къуралар. Бир одачыкъта
таныш-билиш топлашып, давул ве кемане чалдырып, софрасыз никях акъшамы япкъанлар.
Къартанам
ве къартдедем татлы -муаббет омюр корьгенлер, оларнынъ дерт баласы олгъан:
меним битам Зодие ве учь къартбабам: Рефат, Решат ве Мустафа.
Мен
Фикрие битамнынъ кечирген омюри огюнде теменна этем ве джан-юректен
эльчиклерини опем. Эр кесни адетимиздже, буюклерни урьмет этмеге чагъырам!
Комментариев нет:
Отправить комментарий